ทุกวันนี้เมื่อคุณเข้าเว็บไซต์อะไรก็ตาม สังเกตว่าคุณจะเจอป๊อปอัพขึ้นมาทุกครั้ง แล้วให้คุณกดยอมรับอะไรสักอย่างแทบทุกครั้ง บางคนอาจรำคาญ บางคนก็กดผ่านไปเฉย ๆ โดยไม่ได้สนใจว่ามันคืออะไร แต่ความจริงแล้วสิ่งนี้เองชื่อว่า Cookies ซึ่งเป็นตัวช่วยให้การท่องเว็บของคุณสะดวกสบายมากขึ้นอย่างที่หลายคนอาจไม่รู้ตัว
ไม่ว่าจะเป็นการที่เว็บไซต์จดจำรายการสินค้าในตะกร้า การเข้าสู่ระบบอัตโนมัติ หรือการแสดงโฆษณาให้ตรงกับความสนใจ ล้วนเป็นผลมาจากการทำงานของ Cookies ทั้งสิ้น แต่ในขณะเดียวกัน คุกกี้ก็สร้างความกังวลเรื่องความเป็นส่วนตัวให้กับผู้ใช้งานอินเทอร์เน็ตมากขึ้นเรื่อย ๆ
ทำความรู้จักและความเข้าใจเกี่ยวกับ Cookies จึงเป็นเรื่องสำคัญสำหรับทุกคนที่ใช้งานอินเทอร์เน็ต รวมถึงเจ้าของเว็บไซต์เองก็ต้องปฏิบัติตามกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล เพื่อให้การใช้งานเป็นไปอย่างปลอดภัยและถูกต้องตามกฎหมาย
บทความนี้จะพาคุณไปทำความรู้จักกับ Cookies อย่างละเอียด ตั้งแต่ความหมาย หลักการทำงาน ประเภทต่าง ๆ ไปจนถึงวิธีการจัดการ เพื่อให้คุณใช้งานอินเทอร์เน็ตได้อย่างมั่นใจและปลอดภัยมากขึ้น
คุกกี้เกิดขึ้นได้อย่างไร?
Cookies คือไฟล์ข้อมูลขนาดเล็กที่เว็บไซต์ส่งมาเก็บไว้ในเบราว์เซอร์ของผู้ใช้งาน เพื่อบันทึกข้อมูลต่าง ๆ ระหว่างการเข้าชมเว็บไซต์ คำว่า “Cookie” มาจากคำเต็มว่า “Magic Cookie” ซึ่งเป็นศัพท์ทางคอมพิวเตอร์ซึ่งหมายถึงข้อมูลที่ส่งผ่านไปมาระหว่างโปรแกรม
คุกกี้ถูกคิดค้นขึ้นในปี 1994 โดย Lou Montulli วิศวกรของ Netscape Communications เพื่อแก้ปัญหาการเก็บสินค้าในตะกร้าช้อปปิ้งออนไลน์ ก่อนหน้านี้เว็บไซต์ไม่สามารถจดจำข้อมูลของผู้ใช้งานได้ ทำให้ทุกครั้งที่เปลี่ยนหน้าเว็บ ข้อมูลทั้งหมดจะหายไป
การพัฒนา Cookies จึงเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของอินเทอร์เน็ต ทำให้เว็บไซต์สามารถให้บริการได้ดีขึ้น และสร้างประสบการณ์ที่ต่อเนื่องให้กับผู้ใช้งานได้ จนกลายเป็นเทคโนโลยีพื้นฐานของเว็บไซต์สมัยใหม่
Cookies ทำงานอย่างไร?
กระบวนการทำงานของ Cookies เริ่มต้นเมื่อผู้ใช้เข้าเว็บไซต์ครั้งแรก เว็บเซิร์ฟเวอร์จะส่งข้อมูล Cookie มาพร้อมกับหน้าเว็บ โดยเบราว์เซอร์จะเก็บไฟล์นี้ไว้ในเครื่องคอมพิวเตอร์หรืออุปกรณ์ของผู้ใช้
เมื่อผู้ใช้กลับมาเข้าเว็บไซต์เดิมอีกครั้ง เบราว์เซอร์จะส่ง Cookie ที่เก็บไว้กลับไปให้เว็บเซิร์ฟเวอร์ ทำให้เว็บไซต์สามารถระบุตัวตนและดึงข้อมูลที่เคยบันทึกไว้มาใช้งานได้ทันที
ข้อมูลใน Cookies ประกอบด้วยชื่อ, ค่า, วันหมดอายุ, โดเมนที่สามารถเข้าถึงได้, และ Path ที่กำหนดขอบเขตการใช้งาน ข้อมูลเหล่านี้จะถูกเข้ารหัสพร้อมจัดเก็บอย่างปลอดภัย แต่ผู้ใช้สามารถดูหรือลบได้ผ่านการตั้งค่าของเบราว์เซอร์
Cookies ใช้ทำอะไรบ้าง?
คุกกี้มีบทบาทหลากหลายในการพัฒนาประสบการณ์การใช้งานเว็บไซต์ ตั้งแต่ฟังก์ชันพื้นฐานไปจนถึงการวิเคราะห์พฤติกรรมผู้ใช้เชิงลึก
1.การจัดการเซสชัน (Session Management)
Cookies ช่วยเก็บข้อมูลการเข้าสู่ระบบ ทำให้ผู้ใช้ไม่ต้องกรอกชื่อผู้ใช้และรหัสผ่านใหม่ทุกครั้งที่เปลี่ยนหน้า นอกจากนี้ยังเก็บข้อมูลตะกร้าสินค้า สถานะการทำแบบทดสอบออนไลน์ หรือความคืบหน้าในการกรอกฟอร์มต่าง ๆ ทำให้ผู้ใช้สามารถกลับมาทำต่อได้แม้ปิดเบราว์เซอร์ไปแล้ว
2.การปรับให้เหมาะกับผู้ใช้ (Personalization)
เว็บไซต์ใช้ Cookies เพื่อจดจำการตั้งค่าส่วนตัวของผู้ใช้ เช่น ภาษา ธีมสี ขนาดตัวอักษร หรือสกุลเงินที่ต้องการแสดง รวมถึงการแนะนำเนื้อหาที่เกี่ยวข้องตามประวัติการเข้าชม ทำให้ผู้ใช้ได้รับประสบการณ์ตรงกับความต้องการมากขึ้น
3.การติดตามและวิเคราะห์พฤติกรรม (Tracking & Analytics)
Cookies ช่วยเก็บข้อมูลพฤติกรรมการใช้งานเว็บไซต์ เช่น หน้าที่เข้าชม ระยะเวลาการใช้งานบนเว็บไซต์ การคลิกลิงก์หรือปุ่มต่าง ๆ ซึ่งข้อมูลเหล่านี้ช่วยให้เจ้าของเว็บไซต์เข้าใจพฤติกรรมผู้ใช้และนำไปพัฒนาเว็บไซต์ให้ดียิ่งขึ้น รวมถึงการแสดงโฆษณาให้ตรงกับความสนใจของผู้ใช้แต่ละคน
ประเภทของ Cookies ที่ควรรู้
คุกกี้มีหลายประเภทที่แบ่งตามลักษณะการทำงานและวัตถุประสงค์การใช้งาน การทำความเข้าใจประเภทต่าง ๆ จะช่วยให้จัดการความเป็นส่วนตัวได้ดีขึ้น
Session Cookies
เก็บไว้ในหน่วยความจำของเบราว์เซอร์ และจะถูกลบโดยอัตโนมัติเมื่อปิดเบราว์เซอร์ ใช้เก็บข้อมูลระหว่างการใช้งานเว็บไซต์ในแต่ละครั้ง เช่น รายการสินค้าในตะกร้า หรือข้อมูลการ กรอกฟอร์มที่ยังไม่เสร็จ เหมาะกับการจัดเก็บข้อมูลที่ไม่จำเป็นต้องเก็บไว้ระยะยาว
First-Party Cookies
สร้างโดยโดเมนของเว็บไซต์ที่ผู้ใช้กำลังเข้าชมโดยตรง ใช้เพื่อบันทึกการตั้งค่าและข้อมูลการใช้งานในเว็บไซต์นั้น เช่น ภาษาที่เลือก หรือสินค้าที่เคยดู ช่วยให้ประสบการณ์การใช้งานราบรื่นและมีความปลอดภัยกว่าคุกกี้ประเภทอื่น ๆ เพราะข้อมูลอยู่แค่ภายในเว็บไซต์เดียว
Third-Party Cookies
สร้างโดยโดเมนอื่นซึ่งฝังอยู่ในเว็บไซต์ที่ผู้ใช้เข้าชม เช่น จากโฆษณา วิดเจ็ต หรือปุ่มแชร์โซเชียลมีเดีย ใช้เพื่อติดตามพฤติกรรมผู้ใช้ข้ามหลายเว็บไซต์ มักถูกมองว่ามีความเสี่ยงต่อความเป็นส่วนตัวสูงและกำลังถูกจำกัดการใช้งานมากขึ้นในเบราว์เซอร์สมัยใหม่
Secure Cookies
คุกกี้ที่ตั้งค่าให้ส่งข้อมูลผ่านการเชื่อมต่อแบบ HTTPS เท่านั้น ทำให้ข้อมูลถูกเข้ารหัสและป้องกันการดักฟังระหว่างทาง เหมาะสำหรับเก็บข้อมูลสำคัญ เช่น Token การเข้าสู่ระบบ หรือรายละเอียดการทำธุรกรรมทางการเงิน
HTTP-Only Cookies
คุกกี้ที่ตั้งค่าให้ไม่สามารถเข้าถึงได้ผ่าน JavaScript โดยการใช้ flag HttpOnly ทำให้แม้จะมีสคริปต์ที่เป็นอันตราย (เช่น การโจมตีแบบ Cross-Site Scripting หรือ XSS) แทรกเข้ามาในหน้าเว็บ ก็ไม่สามารถอ่านหรือขโมยค่าคุกกี้นี้ได้ จึงเหมาะสำหรับเก็บข้อมูลการยืนยันตัวตนที่มีความสำคัญ เช่น Session ID หรือ Token อย่างไรก็ตาม HTTP-Only Cookies ไม่ได้ช่วยป้องกันการโจมตีแบบ Cross-Site Request Forgery (CSRF) เพราะเบราว์เซอร์ยังคงส่งคุกกี้นี้ไปพร้อมกับทุกคำร้องขอตามปกติ จึงควรใช้งานร่วมกับการตั้งค่าอื่น ๆ เช่น SameSite และการเข้ารหัสผ่าน HTTPS เพื่อให้ปลอดภัยสูงสุด
Same-Site Cookies
คุกกี้ที่จำกัดการส่งข้อมูลให้เฉพาะคำขอจากโดเมนเดียวกัน ลดความเสี่ยงจากการโจมตีแบบ Cross-Site Request Forgery (CSRF) การตั้งค่านี้มีสามระดับ ได้แก่ Strict (ส่งเฉพาะเมื่ออยู่ในโดเมนเดียวกันเท่านั้น), Lax (ส่งได้บางกรณี เช่น คลิกลิงก์จากเว็บอื่น แต่ไม่ส่งในคำขอแบบ cross-site อื่น ๆ) และ None (ส่งคุกกี้ได้ทุกกรณี แต่ต้องใช้ร่วมกับ HTTPS)
Flash Cookies
จัดเก็บผ่าน Adobe Flash Player หรือเรียกว่า Local Shared Objects (LSOs) ซึ่งเก็บข้อมูลได้มากกว่า HTTP Cookies ปกติ และไม่สามารถลบได้ด้วยการตั้งค่าคุกกี้ในเบราว์เซอร์ทั่วไป จำเป็นต้องลบผ่านเครื่องมือจัดการของ Flash Player ปัจจุบันการใช้งานลดลงมาก เนื่องจาก Adobe Flash ถูกยกเลิกการสนับสนุนอย่างเป็นทางการในปี 2020
Zombie Cookies
คุกกี้ที่สามารถสร้างตัวเองขึ้นมาใหม่หลังถูกลบไปแล้ว โดยอาศัยการเก็บข้อมูลสำรองในหลายพื้นที่ เช่น Flash Storage, HTML5 Local Storage หรือเทคนิคการฝังข้อมูลในส่วนอื่นของระบบ จัดเป็นวิธีที่ละเมิดความเป็นส่วนตัวอย่างรุนแรง และอาจเข้าข่ายผิดกฎหมายในหลายประเทศ
คุกกี้เกี่ยวข้องกับกฎหมายอย่างไร? (PDPA / GDPR)
การใช้ Cookies ในปัจจุบันต้องปฏิบัติตามกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลอย่างเคร่งครัด ทั้ง PDPA ของประเทศไทยและ GDPR ของสหภาพยุโรป
กฎหมาย PDPA กำหนดให้เว็บไซต์ต้องขอความยินยอมจากผู้ใช้ก่อนเก็บ Cookies ที่ไม่จำเป็นต่อการทำงานของเว็บไซต์ โดยต้องแจ้งวัตถุประสงค์ ประเภทข้อมูลที่เก็บ และระยะเวลาการเก็บอย่างชัดเจน ผู้ใช้มีสิทธิ์ปฏิเสธหรือถอนความยินยอมได้ตลอดเวลา
สำหรับ GDPR มีข้อกำหนดที่เข้มงวดกว่า โดยกำหนดให้การขอความยินยอมต้องแยกประเภท Cookies อย่างชัดเจน ห้ามใช้การติ๊กถูกล่วงหน้า และต้องทำให้การปฏิเสธง่ายเท่ากับการยอมรับ รวมถึงต้องเก็บหลักฐานการให้ความยินยอมไว้ตรวจสอบ
การไม่ปฏิบัติตามกฎหมายอาจมีโทษปรับสูงถึง 5 ล้านบาทสำหรับ PDPA หรือ 20 ล้านยูโรสำหรับ GDPR จึงเป็นเรื่องที่เจ้าของเว็บไซต์ต้องให้ความสำคัญอย่างยิ่ง
ถ้าไม่ยอมรับ Cookies จะเกิดอะไรขึ้น?
การปฏิเสธ Cookies อาจทำให้รู้สึกปลอดภัยมากขึ้น แต่ก็มีผลกระทบต่อการใช้งานเว็บไซต์หลายอย่างที่ควรรู้ไว้ เพื่อให้ตัดสินใจได้อย่างเหมาะสม
ผลกระทบที่จะเกิดขึ้นเมื่อปฏิเสธ Cookies ทั้งหมด:
- ต้องล็อกอินใหม่ทุกครั้ง – ระบบจำชื่อผู้ใช้และรหัสผ่านไม่ได้ ต้องกรอกข้อมูลใหม่ทุกครั้งที่เข้าเว็บ แม้แต่การเปลี่ยนหน้าในเว็บเดียวกัน
- ตะกร้าสินค้าหายไป – สินค้าที่เลือกไว้จะหายทันทีเมื่อปิดเบราว์เซอร์ หรือบางเว็บอาจจำไม่ได้แม้แต่เปลี่ยนหน้า ทำให้ต้องเริ่มเลือกสินค้าใหม่ทั้งหมด
- การตั้งค่าส่วนตัวรีเซ็ต – ภาษา ธีม ขนาดตัวอักษร หรือการตั้งค่าอื่น ๆ จะกลับเป็นค่าเริ่มต้นทุกครั้ง ต้องตั้งค่าใหม่ซ้ำ ๆ
- ไม่ได้รับเนื้อหาที่เหมาะสม – เว็บไม่สามารถแนะนำสินค้า บทความ หรือวิดีโอที่ตรงกับความสนใจได้ อาจเห็นเนื้อหาที่ไม่เกี่ยวข้องมากขึ้น
- บางฟีเจอร์ใช้งานไม่ได้ – ฟังก์ชันพิเศษบางอย่าง เช่น แชท สถิติการใช้งาน หรือการบันทึกความคืบหน้า อาจไม่ทำงานเลย
วิธีจัดการที่ดีกว่า:
แทนที่จะปฏิเสธ Cookies ทั้งหมด ลองพิจารณาทางเลือกเหล่านี้
- ยอมรับเฉพาะ First-Party Cookies – การยอมรับคุกกี้เฉพาะของเว็บไซต์ที่เข้าชมยังทำให้เว็บทำงานได้ปกติ และลดการติดตามผู้ใช้ข้ามเว็บไซต์ (ลดความเป็นส่วนตัวรั่วไหลจาก Third-Party Cookies)
- ใช้โหมด Incognito เป็นครั้งคราว – โหมดนี้ช่วยไม่ให้เว็บเก็บคุกกี้หลังปิดหน้าต่าง เหมาะเมื่อผู้ใช้ต้องการความเป็นส่วนตัวชั่วคราว เช่น ซื้อของขวัญหรือทำธุรกรรมส่วนตัว
- ติดตั้งส่วนเสริมจัดการ Cookies – ส่วนเสริมเหล่านี้ช่วยให้ควบคุมคุกกี้ได้ละเอียด เช่น อนุญาตหรือบล็อกเว็บเฉพาะประเภท
- ลบ Cookies เป็นระยะ – การลบคุกกี้ตามรอบช่วยรักษาความเป็นส่วนตัวโดยไม่กระทบประสบการณ์การใช้งานทั้งหมด
วิธีจัดการคุกกี้บนเว็บไซต์
การจัดการ Cookies ทำได้ทั้งฝั่งผู้ใช้งานและเจ้าของเว็บไซต์ มาดูขั้นตอนการจัดการในแต่ละส่วนกัน
สำหรับผู้ใช้งานทั่วไป
ขั้นตอนที่ 1: เข้าสู่การตั้งค่าเบราว์เซอร์ เปิดเมนูการตั้งค่าของเบราว์เซอร์ที่ใช้ โดยทั่วไปจะอยู่มุมขวาบน มองหาหัวข้อ “Privacy” หรือ “ความเป็นส่วนตัว”
ขั้นตอนที่ 2: เลือกระดับการจัดการ Cookies
- อนุญาตทั้งหมด: ยอมรับ Cookies ทุกประเภท (สะดวกแต่เสี่ยงต่อความเป็นส่วนตัว)
- บล็อกเฉพาะ Third-Party: ยังใช้งานเว็บได้ปกติแต่ลดการติดตาม (แนะนำ)
- บล็อกทั้งหมด: ปลอดภัยสูงสุดแต่เว็บบางส่วนอาจใช้งานไม่ได้
ขั้นตอนที่ 3: ลบ Cookies ที่มีอยู่ คลิก “Clear browsing data” หรือ “ลบข้อมูลการท่องเว็บ” เลือกช่วงเวลาและประเภทข้อมูลที่ต้องการลบ
ขั้นตอนที่ 4: จัดการเป็นรายเว็บไซต์ หากต้องการความยืดหยุ่น สามารถเพิ่มเว็บไซต์ที่เชื่อถือในรายการยกเว้น หรือบล็อคเว็บที่ไม่ต้องการโดยเฉพาะ
สำหรับเจ้าของเว็บไซต์
ขั้นตอนที่ 1: ติดตั้ง Cookie Consent Management Platform (CMP) เลือกใช้เครื่องมือจัดการ Cookies ที่ได้มาตรฐาน เช่น OneTrust, Cookiebot หรือ Google Consent Mode ที่รองรับ PDPA และ GDPR
ขั้นตอนที่ 2: จำแนกประเภท Cookies บนเว็บไซต์
- Necessary: คุกกี้ที่จำเป็นต่อการทำงาน (ไม่ต้องขอยินยอม)
- Functional: เพิ่มความสะดวกในการใช้งาน
- Analytics: วิเคราะห์พฤติกรรมผู้ใช้
- Marketing: ใช้ทำการตลาดและโฆษณา
ขั้นตอนที่ 3: สร้าง Cookie Banner ที่ถูกต้อง
- แสดงข้อมูลครบถ้วนเกี่ยวกับ Cookies แต่ละประเภท
- ให้ผู้ใช้เลือกยอมรับหรือปฏิเสธแยกตามประเภท
- ห้ามติ๊กถูกยอมรับล่วงหน้า
- ทำให้การปฏิเสธง่ายเท่ากับการยอมรับ
ขั้นตอนที่ 4: ตั้งค่าความปลอดภัยของ Cookies
- กำหนดอายุการใช้งานที่เหมาะสม (Session หรือ Persistent)
- เปิดใช้ Secure Flag สำหรับเว็บที่ใช้ HTTPS
- ใช้ HttpOnly Flag กับ Cookies ที่เก็บข้อมูลสำคัญ
- ตั้งค่า SameSite Attribute เพื่อป้องกัน CSRF
ขั้นตอนที่ 5: จัดทำ Cookie Policy เขียนนโยบายที่อธิบายการใช้ Cookies อย่างละเอียด รวมถึงวิธีการเปลี่ยนแปลงหรือถอนความยินยอม และอัปเดตให้เป็นปัจจุบันเสมอ
สรุป
คุ้กกี้เป็นเทคโนโลยีสำคัญที่ช่วยให้เว็บไซต์สามารถให้บริการที่ดีที่สุดและตรงกับความต้องการของผู้ใช้งานแต่ละคน แต่ในการใช้งานก็ต้องใช้อย่างมีความรับผิดชอบ โปร่งใส โดยเฉพาะในยุคที่กฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลมีความเข้มงวดมากขึ้น
การทำความเข้าใจเกี่ยวกับคุ้กกี้ ทั้งในแง่ของผู้ใช้และเจ้าของเว็บไซต์จะช่วยให้ทุกฝ่ายได้รับประโยชน์สูงสุด ผู้ใช้สามารถควบคุมความเป็นส่วนตัวได้ดีขึ้น ขณะที่เจ้าของเว็บไซต์ก็สามารถพัฒนาบริการให้ตอบโจทย์ลูกค้าได้อย่างมีประสิทธิภาพ
สำหรับธุรกิจที่ต้องการพัฒนาเว็บไซต์ให้สอดคล้องกับมาตรฐานการจัดการคุ้กกี้รวมถึงกฎหมาย PDPA ทีมผู้เชี่ยวชาญของ Cotactic Media พร้อมให้คำปรึกษาและรับทำเว็บไซต์ WordPress ที่มีระบบจัดการคุ้กกี้ได้มาตรฐาน ซึ่งจะช่วยให้ธุรกิจของคุณดำเนินการได้อย่างถูกต้องตามกฎหมาย พร้อมมอบประสบการณ์ที่ดีให้กับผู้ใช้งาน ด้วยความเข้าใจในเทคโนโลยีและกลยุทธ์การตลาดดิจิทัลที่ทันสมัย
Source
พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562
คู่มือการปฏิบัติตาม PDPA สำหรับผู้ควบคุมข้อมูล
Understanding cookies and privacy
GDPR Cookie Consent Guidelines
Web Security: Session Management
